در جوامع قدیم که فاقد پیچیدگی جوامع کنونی بود شناسایی مرگ و تولد اشخاص به راحتی امکان‌پذیر بود اما به تدریج که جوامع انسانی از حالت بسیط و ساده به حالت پیچیده درآمدند روابط و مناسبات اجتماعی نیز تغییر کرد و شناسایی افراد از حیث نسب و کنیه دشوار شد. قوانین، اسناد را جایگزین شهادت اشخاص قرار دادند و تولد و ازدواج و مرگ اشخاص را از طریق اسناد معتبر دانستند. به همین منظور شناسنامه برای تولد افراد و عقدنامه ازدواج، برای نکاح آنان و گواهی انحصار وراثت برای شناسایی مرگ انسان و وراث وی به عنوان اسناد معتبر مورد پذیرش قرار گرفت.
در سال 1319 که قانون امورحسبی به تصویب رسید فصل دهم آن، به تصدیق انحصار وراثت اختصاص یافت. فی‌الواقع تصدیق انحصار وراثت سندی است رسمی که به موجب آن، تاریخ دقیق مرگ متوفی و اشخاصی که ورثه وی شناخته می‌شوند در آن قید می‌گردد و تمام ارکان دولت به وسیله سند مزبور، وراث انحصاری شخص متوفی را به رسمیت می‌شناسند. وراث با داشتن سند یاد شده می‌توانند از حقوقی که از طرف متوفی به آنان به ارث رسیده است برخوردار شوند.
یکی از وراث می‌تواند درخواست خود را بطور کتبی و مکتوب حاوی نام، مشخصات خود و متوفی و ورثه، اقامتگاه آنها و نسبت بین متوفی و وراث تنظیم نموده و به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامتگاه متوفی تقدیم نماید. شورای حل اختلاف درخواست متقاضی را یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشار آگهی می‌کند. پس از انقضای یک ماه از تاریخ نشر آگهی، در صورتی که معترضی نبود مرجع رسیدگی‌کننده تمام ادله و اسناد درخواست‌کننده گواهی انحصار وراثت را در نظر می‌گیرد و تصدیقی با محتوای وراثت و تعیین تعداد وراث و نسبت آنها با متوفی صادر می‌کند و در صورت اعتراض، شورا جلسه‌ای برای رسیدگی به اعتراض معین می‌کند و به معترض و درخواست‌کننده گواهی انحصار وراثت اطلاع می‌دهد و در جلسه پس از رسیدگی حکم خواهد داد. این حکم برابر مقررات قابل تجدیدنظر است.
در صورتی که بهای ترکه بیش از پنجاه میلیون تومان نباشد مرجع رسیدگی بدون انتشار آگهی، به ادله درخواست‌کننده رسیدگی و درخواست صدور گواهی حصر وراثت را حسب اقتضای دلایل، قبول یا رد می‌کند.
1. شناسنامه کلیه وراث
2. شناسنامه ابطال شده‌ی متوفی
3. گواهی مالیاتی وفق ماده 31 قانون مالیات‌های غیرمستقیم مصوب سال1366
4. استشهادیه رسمی تنظیم‌شده در دفتر اسناد رسمی
5. عقدنامه رسمی در صورتی که متوفی حین‌الفوت دارای همسر باشد
6. گواهی فوت متوفی
تحصیل گواهی انحصار وراثت تنها محدود به وراث متوفی نیست بلکه اشخاص ذینفع نیز حق تحصیل گواهی انحصار وراثت متوفی را دارند. منظور از اشخاص ذینفع کسانی‌اند که به هر دلیلی، نفعی در اموال متوفی دارند اعم از اینکه موصی‌له یا طلبکار از متوفی باشد.
آیا شهادت تنظیمی در دفترخانه اسناد رسمی در رسیدگی به درخواست گواهی انحصار وراثت کافی است یــا لزوماً امضاءکنندگان ذیل شهادت‌نامه، در شورای حل اختلاف جهت ادای شهادت باید حاضر شوند؟ الزامی در احضار گواهان و استماع اظهارات آنان نیست حتی اگر استشهادیه عادی تنظیمی نیز موجبات اطمینان شورا و قناعت قاضی را حاصل آورد گواهی انحصار وراثت صادر خواهد شد. وانگهی در امورحسبی شورا مکلف است بدون فوت وقت، در خصوص درخواست اتخاذ تصمیم کند.
آیا برای ثبت ملک غیرمنقول به نام ورثه، ارائه گواهی انحصار وراثت لزومی دارد؟ بله؛ طبق ماده 374 قانون امورحسبی مصوب سال 1319 در صورتی که ورثه بخواهند ملکی که به نام مورث ثبت شده است را به خودشان انتقال و ثبت نمایند لازم است که گواهی انحصار وراثت خویش را ارائه دهند.
