چنانچه کشاورز یا زارع با اجازه مالک و یا در قالب عقود اجاره و مزارعه به مدت زمان طولانی روی زمین مالک، کشاورزی کرده و باعث عمران و آبادانی و رونق زمین و افزایش ارزش ملک شده باشد؛ حق ریشه به او تعلق میگیرد .
هر گاه بین مالک و کشاورز توافق شده باشد، طبق آن عمل می شود. در غیر این اینصورت دادگاه با ارجاع به کارشناس مقدار و میزان آن را تعیین می کند.
گفته شده حق ریشه حداقل ۲۰ درصد ارزش زمین می باشد. حق ریشه در قانون و عرف به رسمیت شناخته شده است و قابل نقل و انتقال بوده و به ارث میرسد. اگر مالک بخواهد کشاورز را از زمین اخراج کند، باید حق ریشه او را بدهد.
در بعضی مناطق کشور به حق ریشه ،حق آب و گل و حق کارافه نیز گفته می شود.
